مخمل هفت رنگ صفوی احیا شد - آموزشگاه ما

روح الله دهقانی، مجری طرح احیای مخمل هفت رنگ صفوی درباره زنده کردن روش بافت این نوع مخمل گفت: بی شک، نساجی نخستین صنعت نیست، ولی با جرأت و به صراحت میتوان گفت یکی از صنایع بسیار قدیمی است و آنچه قطعی به نظر می رسد انسان نخستین بعد از آشنایی با شکار و کشاورزی که وسیله های تأمین معاش بود، ابتدا به سرپناهی برای مصون ماندن از صدمه موجودات دیگر و پس از آن به صرافت تهیه وسایلی برای محافظت از بدن خود در برابر سرما و گرما افتاده و هرچند پوشش های اولیه انسان از برگ درختان و پوست حیوانات تجاوز نمی نموده، ولی طبعا در رهگذر سالها، بافت پارچه و دوختن لباس از آنها به صورت یک صنعت در جوامع بدوی متجلی شد.

او پیرامون اینکه مخمل هفت رنگ صفوی احیا شد، اعلام کرد: مخمل بافی فراوری پارچه ای است ابریشمی که نقش آن به وسیله پرزهای ریز و ظریفی که بر سطح پارچه قرار می گیرد ایجاد می گردد. مخمل بافی در ایران سابقه ای طولانی دارد و آثاری زیبا در موزه های ایران و جهان از بافته های قدیمی این هنر موجود است.

به گفته این هنرمند، مخمل بافی در کنار زری بافی دو تجلی منحصر بفرد و بسیار تکنیکی از بافته های دستگاهی ایران بشمار می فرایند که در عین حال به لحاظ شیوه اجرا و نوع محصول به کلی با یکدیگر متفاوتند.

دهقانی با اشاره به اینکه انتقال دانش این هنر از دوران گذشته سینه به سینه و به صورت استاد شاگردی بوده است، انواع مخمل را شامل مخمل ساده، گل برجسته و هفت رنگ اسم کرد و اضافه نمود: در مخمل هفت رنگ ترکیب دو شیوه نخست باهم و با استفاده از نخ های رنگی بیشتر در بافت صورت می گیرد.

او با بیان اینکه مخمل بافی با وجود سختی در فراوری، دامنه کاربرد نسبتا گسترده ای در بین مخاطبان داشت، بطوریکه اقشار مرفه و مبه وسیله جامعه از آن استفاده می کردند، اظهار کرد: دامنه کاربردهای این محصول از البسه گرفته تا آویزها، موارد تزئینی، پوشش ها، دکوراسیون داخلی اتاق ها، جدار داخلی صندوق ها و ... را دربر می گرفته است.

مجری طرح احیای مخمل هفت رنگ صفوی اعلام کرد: پارچه مخمل از ویژگی های منحصر بفرد فرهنگ ایرانی بحساب می آید و علاوه بر آنکه کاربردی فراگیر در کل پهنه کشور ایران و کشورهای همجوار داشته، به نقاط مختلف جهان صادر میشده است.

دهقانی با اشاره به اینکه دستگاه مخمل دارای اسکلتی چوبی، قطور و دارای چهار ستون اصلی است که ابزارهای مختلف بافت بر آن پیاده شده، گفت: این دستگاه دارای 6 متر طول، 4 متر عرض و 5 متر ارتفاع است و در فضایی حدود 30 متر مربع جای می گیرد.

به گفته دهقانی، مراحل فراوری مخمل به پیش از بافت و عمل بافت تقسیم می گردد که آماده سازی چله، رنگرزی، طراحی نقشه، طراحی سیستم بافت، نقش بندی و روش بافت جزو مراحل بافت مخمل است.

او اضافه نمود: نقش های بکاررفته بیشتر با موضوعات ادبی، اسطوره ای و کهن از جمله شکارگاه، لیلی و مجنون و نقوش حیوانی و انسانی، همانند نگارگری بوده و در دوره معاصر نقوش بیشتر گیاهی، اسلیمی و ختایی شده و برخی نقوش مذهبی هم در برخی دوره ها بکار برده شده است.

این پژوهشگر بعلاوه گفت: شیوه آموزش این هنر تا به امروز استاد شاگردی بوده، یعنی شاگرد پس از پذیرفته شدن در مراحل مختلف به مرور زمان تجربیات زیادی کسب می کرد تا به مرحله استادی می رسید. در این رشته بیشتر مردها درگیر بوده اند و علت آن هم به علت شکل خاص دستگاه بوده که بافت آن برای بانوان سخت بود، ولی میتوان در بخش های زیادی از مراحل کار از وجود زنان هم استفاده کرد.

این هنرمند اعلام کرد: شاهکارهای مخمل بافی در دوره صفوی هم اکنون در بسیاری از موزه های جهان قرار گرفته است و ثبت هنر مخمل بافی در لیست جهانی این امکان را ایجاد می نماید تا در واقع وحدتی که در تکنیک ها و مهارت های سنتی در بخش وسیعی از جهان قابل مشاهده است ارائه و در عین حال ویژگی های منحصر بفرد تکنیکی و فرهنگی کشور ایران در مقایسه با کشورهای دیگر مشهود گردد.

دهقانی با بیان اینکه در احیای این شیوه بافت به علت اینکه هیچ نمونه ای از دستگاه موجود نبود و با ایجاد تغییراتی در دستگاه مخمل گل برجسته صورت گرفت، اضافه نمود: با توجه به نبود مخمل های هفت رنگ در موزه های داخل ایران، با موزه های خارجی مکاتبه شد و در نهایت دسترسی به تصویر باکیفیت از یک نمونه از این پارچه ها میسر شد. با بررسی شیوه بافت از روی تصاویر طراحی اولیه بافت برای تست، انجام شد و در مرحله پایانی با برطرف ایرادات بافت آزمایشی طراحی اصلی بر روی دستگاه صورت گرفت و بافت اولین نمونه از مخمل هفت رنگ بعد از دوره صفوی آغاز شد.