سرطان معده؛ علائم، عوامل خطر، درمان و پیشگیری - آموزشگاه ما

حتی اگر تشخیص و درمان سرطان معده سخت باشد، افزایش مطلعی درباره این بیماری می تواند به کنترل بهتر آن یاری کند. اگر علائم سرطان معده را بشناسید، ممکن است شما و پزشکتان بتوانید آن را در مراحل اولیه تشخیص دهید. در ادامه با خبرنگاران مگ همراه باشید تا با جنبه های مختلف این بیماری آشنا شوید.

نحوه بروز سرطان معده

معده و مری بخش فوقانی دستگاه گوارش را تشکیل می دهند. غذا پس از جویدن و بلعیدن وارد مری می گردد؛ لوله ای که غذا را به معده می رساند. معده یک اندام کیسه مانند است که مسؤولیت هضم غذا و انتقال مواد مغذی به سایر اندام های گوارشی یعنی روده کوچک و روده بزرگ را بر عهده دارد. محتویات معده به بخش ابتدایی روده کوچک یعنی دوازدهه یا دئودنوم (Duodenum) تخلیه می گردد.

سرطان معده زمانی رخ می دهد که سلول های سالم موجود در بخش فوقانی دستگاه گوارش سرطانی می شوند و خارج از کنترل رشد نموده و تشکیل تومور می دهند. به طور کلی، این فرآیند به کندی اتفاق می افتد و معمولا سرطان معده طی سالیان متمادی ایجاد می گردد.

عوامل خطر

عوامل متعددی وجود دارند که می توانند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند. این عوامل خطر شامل بیماری ها و شرایط خاص زیر می شوند.

• عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری (عفونت شایع معده که گاهی اوقات می تواند منجر به زخم گردد)
• وجود تومور در سایر قسمت های دستگاه گوارش
• نوع خاصی از کم خونی به نام (Pernicious)
• پولیپ معده
• سندرم های ژنتیکی ارثی، مانند سندرم لینچ (Lynch syndrome) و سندرم لی فرامنی (Fraumeni syndrome)

سندرم لینچ یک بیماری ارثی است که خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ، سرطان آندومتر رحم و چند سرطان دیگر را افزایش می دهد. اگر یکی از والدین جهش ژنی برای سندرم لینچ داشته باشد، 50 درصد محتمل است که جهش به فرزند او منتقل گردد.

سندرم لی فرامنی هم یک استعداد ارثی خانوادگی برای طیف گسترده ای از سرطان ها است که به علت جهش ژن سرکوبگر تومور به نام TP53 ایجاد می گردد. در نتیجه پروتئین فراوری شده به وسیله این ژن نمی تواند از شکل گیری تومورهای بدخیم جلوگیری کند. افراد با این جهش ژنی مستعد ابتلا به سرطان های مختلفی از جمله تومور مغزی، سرطان های دستگاه گوارش و سرطان های سینه، ریه، کلیه، تیروئید و پوست هستند.

شواهد نشان می دهد که سرطان معده در بین افراد زیر شایع تر است.

• سالمندان، به خصوص افراد بالای 60 سال
• مردان
• کسانی که سیگار می کشند
• افرادی که اضافه وزن دارند یا دچار چاقی هستند
• افرادی که در معرض آزبست قرار دارند
• افرادی که در صنایع مرتبط با زغال سنگ، فلز، چوب یا لاستیک کار می نمایند
• افراد دارای گروه خونی A
• کسانی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند
• افرادی که اصالتا اهل آسیا (به خصوص کره یا ژاپن)، آمریکای جنوبی یا اروپای شرقی هستند

اگرچه سابقه پزشکی شما روی خطر ابتلا به سرطان معده تأثیر می گذارد، اما سبک زندگی هم می تواند در بروز آن نقش داشته باشد. اگر سبک زندگی شما مانند مثال های زیر است، بیش از دیگران در معرض سرطان معده قرار دارید.

• غذاهای شور یا فرآوری شده زیادی می خورید.
• در مصرف گوشت زیاده روی می کنید.
• به ندرت میوه می خورید یا اصلا میوه در سبد غذایی شما جایی ندارد.
• از نوشیدنی های الکلی استفاده می کنید.
• سیگار می کشید.
• به اندازه کافی ورزش نمی کنید.
• غذا را خوب نمی پزید یا به درستی از آن نگهداری نمی کنید.

اگر فکر می کنید در معرض ابتلا به سرطان معده قرار دارید، می توانید تست غربالگری انجام دهید. تست غربالگری زمانی انجام می گردد که فرد در معرض ابتلا به بیماری خاصی است، اما هنوز علائمی از خود نشان نداده است.

علائم سرطان معده

معمولا این بیماری در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد؛ یعنی غالبا بیماران تا زمانی که سرطان به مرحله پیشرفته نرسد، از ابتلا به آن مطلع نمی شوند. در برخی مواقع ممکن است علائمی مشاهده گردد که شایع ترین آن ها به توضیح زیر است.

• سوزش سر دل که به طور مکرر اتفاق می افتد
• از دست دادن اشتها
• نفخ مداوم
• سوء هاضمه و آروغ زدن به طور مکرر
• سیری زودرس (احساس سیری پس از صرف اندازه کمی غذا)
• خستگی مفرط
• درد مداوم شکم

فقط داشتن سوء هاضمه یا سوزش سر دل به این معنی نیست که سرطان دارید. بسیاری از این علائم در سایر بیماری ها مانند عفونت یا زخم معده هم مشاهده می شوند و این موضوع می تواند تشخیص سرطان معده را سخت کند. اگر علائم احتمالی سرطان معده را تجربه کردید و این علائم با گذشت زمان بهتر نشدند، حتما به پزشک مراجعه کنید. به فرآیندی که طی آن سرطان به سایر قسمت های بدن گسترس پیدا می نماید، متاستاز می گویند. علائم سرطان معده پیشرفته یا متاستاتیک ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مدفوع خونی
• تهوع و استفراغ
• وجود یک توده در بالای معده
• زردی (اگر سرطان به کبد برسد)
• کاهش وزن ناخواسته و بدون علت مشخص

علائم سرطان معده در زنان شبیه به مردان است، اما این بیماری در مردان شایع تر است. علائم در بچه ها ممکن است شامل یبوست یا اسهال باشد، اما در غیر این صورت مانند بزرگسالان است.

تشخیص

با توجه به اینکه سرطان معده در مراحل اولیه به ندرت با علامت همراه است، اغلب تا زمانی که به مراحل پیشرفته نرسد، تشخیص داده نمی گردد. تشخیص سرطان معده شامل معاینه بدنی، آنالیز سابقه پزشکی، آزمایش مدفوع برای آنالیز وجود خون و آزمایش خون برای آنالیز کم خونی است. هم وجود خون در مدفوع و هم کم خونی، هر دو، می توانند نشان دهنده خونریزی معده باشند.

اگر پزشک علائم شما را با سرطان مرتبط بداند، به تست های تشخیصی بیشتری احتیاج پیدا می کنید. با این تست ها می توان معده یا مری را از نظر وجود تومورهای مشکوک و سایر ناهنجاری ها آنالیز کرد. این تست ها به توضیح زیر هستند.

• آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی (یک لوله باریک و منعطف که در سر آن یک دوربین قرار گرفته است و می تواند قسمت های داخلی دستگاه گوارش را آنالیز کند.)
• بیوپسی (نمونه برداری) برای آنالیز سلول های معده در زیر میکروسکوپ
• روش های تصویربرداری، مانند سی تی اسکن (CT scan) و اشعه ایکس

مراحل سرطان معده

مرحله بندی سرطان معده نشان دهنده اندازه توسعه سرطان در بدن است. معمولا از سیستم TNM کمیته مشترک سرطان آمریکا برای مشخص مراحل این بیماری استفاده می گردد. در این سیستم با توجه به اطلاعات مربوط به سه حوزه زیر مرحله سرطان مشخص می گردد.

• تومور (T)؛ اندازه تومور و اندازه توسعه آن
• گره (N)؛ تا چه اندازه سرطان به غدد لنفاوی توسعه یافته است
• متاستاز (M)؛ آیا سرطان به نواحی دوردست بدن توسعه یافته است یا خیر

با توجه به نتایج به دست آمده از این سه معیار سرطان معده به پنج مرحله زیر تقسیم می گردد.

• مرحله 0؛ سلول های غیرطبیعی یا سرطانی فقط در سطح لایه پوششی معده وجود دارند و سرطان به غدد لنفاوی یا سایر قسمت های بدن توسعه نیافته است.
• مرحله 1؛ تومور به لایه های عمیق تر معده رسیده است و ممکن است سرطان به یک یا دو غدد لنفاوی اطراف معده توسعه یافته باشد، اما به سایر قسمت های بدن سرایت ننموده است. در این مرحله، در برخی از افراد هیچ کدام از غدد لنفاوی درگیر نشده اند.
• مرحله 2؛ تومور به لایه های عمیق تر معده رسیده است و معمولا سرطان به غدد لنفاوی توسعه یافته است، اما به سایر قسمت های بدن سرایت ننموده است.
• مرحله 3؛ تومور به اندازه بیشتری در لایه های عمیق معده و احتمالا به اندام های مجاور توسعه پیدا نموده است. بعلاوه احتمالا سرطان به غدد لنفاوی سرایت نموده، اما به نقاط دوردست بدن نرسیده است.
• مرحله 4؛ در این مرحله، سرطان به نقاط دورتر بدن مانند ریه، مغز یا کبد توسعه یافته است.

دیواره معده پنج لایه دارد؛ مخاطی (داخلی ترین لایه)، زیرمخاطی، عضلانی، زیرسروز و سروز (خارجی ترین لایه). مخاط داخلی ترین لایه است و اسید معده و آنزیم های گوارشی در آن ساخته می گردد. بیشتر سرطان های معده از این لایه آغاز می شوند. لایه ها در مشخص مرحله سرطان نقش مهمی دارند. هر چقدر سرطان به اندازه بیشتری از مخاط به سمت لایه های عمیق تر و زیرین معده توسعه پیدا کند، بیماری وارد مرحله پیشرفته تری می گردد و به درمان گسترده تری احتیاج دارد.

تا زمانی که سرطان به نقاط دوردست بدن نرسیده باشد، بین مرحله 0 تا 3 است؛ اما اگر به سایر نواحی سرایت نموده باشد، وارد مرحله 4 شده است. در هر مرحله از بیماری، نوع درمان پیشنهاد شده و اندازه بقای بیمار فرق دارد. در مراحل اولیه که سرطان به محیط معده محدود می گردد، 69.9 درصد از بیماران تا پنج سال پس از تشخیص زنده می مانند. در مراحل بعدی که سرطان به نقاط دوردست بدن توسعه یافته است، شانس بقای پنج ساله به 5.5 درصد کاهش پیدا می نماید.

درمان

معمولا این بیماری با یک یا چند نمونه از کارهای زیر درمان می گردد.

• شیمی درمانی
• پرتو درمانی
• عمل جراحی
• ایمونوتراپی یا که باعث تحریک یا بهبود توانایی سیستم ایمنی شما برای پاسخ به سرطان می گردد

به طور کلی، انتخاب نوع درمان به مدت زمان ابتلا به سرطان یا مرحله و اندازه انتشار آن در بدن بستگی دارد. البته سن و شرایط عمومی سلامتی هم می تواند در این زمینه نقش داشته باشد.

• مرحله 0؛ معمولا در این مرحله جراحی می تواند بیماری را درمان کند. ممکن است پزشک تمام یا بخشی از معده و بعلاوه غدد لنفاوی مجاور را بردارد.
• مرحله 1؛ همچون مرحله 0، احتمالا به جراحی احتیاج است. بعلاوه ممکن است شیمی درمانی یا شیمی پرتودرمانی انجام گردد. می توان از این درمان ها قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور و پس از آن برای از بین بردن سلول های سرطانی به جامانده استفاده کرد.
• مرحله 2؛ درمان اصلی، جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از معده و بعلاوه غدد لنفاوی مجاور است. احتمالا قبل از جراحی و بعد از آن شیمی درمانی یا شیمی پرتودرمانی انجام می گردد.
• مرحله 3؛ در این مرحله، جراحی برای برداشتن کل معده همراه با شیمی درمانی یا شیمی پرتودرمانی انجام می گردد.
• مرحله 4؛ درمان بیماری در این مرحله بسیار سخت تر است، اما پزشک می تواند به کنترل آن یاری کند و تا حدودی علائم را تسکین دهد.

یکی از اهداف درمان، جلوگیری از توسعه سلول های سرطانی است. اگر سرطان معده درمان نگردد، ممکن است به اندام های زیر توسعه یابد.

• ریه ها
• گره های لنفاوی
• استخوان ها
• کبد

پیشگیری از سرطان معده

شما می توانید با رعایت نکات زیر خطر ابتلا به همه سرطان ها، از جمله سرطان معده، را کاهش دهید.

• حفظ وزن در محدوده مناسب
• پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل شامل افزایش مصرف میوه و سبزی و کاهش مصرف ترشی و غذاهای شور، دودی یا فرآوری شده
• اجتناب از الکل و سیگار
• ورزش منظم

علاوه بر این، اگر به زخم ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستید باید برای درمان آن اقدام کنید. پزشک می تواند با تجویز آنتی بیوتیک باکتری ها را از بین ببرد و به یاری سایر داروها زخم های معده را بهبود بخشد.

در برخی مواقع ممکن است پزشک برای کاهش خطر سرطان معده دارو تجویز کند. معمولا این کار برای افرادی انجام می گردد که بیماری های پیش سرطانی دارند یا به علت ابتلا به سایر بیماری ها از این داروها هم سود می برند. غربالگری هم می تواند به تشخیص سریع بیماری و درمان به موقع آن یاری کند. برای غربالگری سرطان معده از روش های زیر استفاده می گردد.

• معاینه بدنی
• تست های آزمایشگاهی، مانند آزمایش خون و ادرار
• روش های تصویربرداری، مانند اشعه ایکس
• آندوسکوپی
• آزمایش های ژنتیکی

منظره بلندمدت بیماری

اگر سرطان معده در مراحل اولیه تشخیص داده گردد، شانس بهبودی بیشتر است. انتظار می رود که حدود 32 درصد از کل افراد مبتلا به سرطان معده حداقل تا پنج سال پس از تشخیص بیماری زنده بمانند. در بیشتر این افراد سرطان به محیط معده محدوده شده و به سایر قسمت های بدن توسعه پیدا ننموده است.

اگر منشأ سرطان ناشناخته باشد، تشخیص و مرحله بندی آن سخت است و این موضوع درمان سرطان را سخت تر می نماید. بعلاوه درمان سرطان معده پس از رسیدن به مراحل پیشرفته سختتر می گردد. اگر سرطان به مراحل پیشرفته رسیده باشد، می توانید در تحقیقات و کارآزمایی های بالینی شرکت کنید. کارآزمایی های بالینی به مشخص اینکه آیا یک دستگاه یا روش درمانی تازه برای درمان بیماری ها و شرایط خاص مؤثر است یا خیر، یاری می نمایند.

کلام پایانی

وقتی رشد و تکثیر سلول های معده از کنترل خارج می گردد، فرد به سرطان معده مبتلا می گردد. این بیماری در مراحل اولیه علامت خاصی ندارد، اما در مراحل پیشرفته با علائمی مانند سوء هاضمه، سوزش سر دل، نفخ، کاهش اشتها، کاهش وزن ناخواسته و مدفوع خونی همراه است. پیروی از سبک زندگی سالم، خوردن میوه و سبزی، کاهش مصرف غذاهای شور، دودی و فرآوری شده، اجتناب از سیگار و الکل و حفظ وزن در محدوده مناسب احتمال ابتلا به سرطان را کاهش می دهد.

این مطلب فقط جنبه آموزش و اطلاع رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه برطرف مسؤولیت خبرنگاران مگ را بخوانید.

منابع: healthline, webmd